توّرم در ایران و تأثیرآن بر روی اقتصاد و معیشت مردم (قسمت اول) - به قلم دکترخلیل خانی

قبل از اینکه بدانیم توّرم چیست باید کمی با معنای آن آشنا شویم. معنای لغوی توّرم، ورم کردگی و یا بادکردگی است؛ امّا، درعلم اقتصاد منظوراز توّرم، افزایش غیرمتناسب سطح عمومی قیمتها و کاهش قدرت خرید مردم است.

طبق نظریه‌‌های مختلف اقتصادی، تعریف‌های متفاوتی از توّرم وجود دارد اما به طور کلی، وقتی صحبت از توّرم می‌شود، یعنی قیمتها در یک اقتصاد به شکلی فزاینده و نامنظم افزایش پیدا می‌کنند. بنابراین، از نظر اقتصادی، توّرم به افزایش سطح عمومی قیمتها در یک بازه زمانی مشخص گفته می‌شود. به‌عبارتی، توّرم را می‌توان افزایش افسارگسیخته قیمت کالاها و خدمات دریک اقتصاد بدون برنامه‌ ریزی علمی وصحیح دانست، که باعث کاهش قدرت خرید مردم شده و تعادل میان عرضه و تقاضای محصولات با نرخی که برای خرید منظورمی‌شود، را برهم می‌زند.

توّرم زمانی ایجاد می‌شود که تقاضا برای خرید کالاها، خدمات ضروری ومحصولات افزایش یابد، اما میزان موجود این کالاها، محصولات و خدمات در سطح جامعه کم باشد. در واقع، زمانی که فاصله میان قیمت واقعی کالاها با قیمت فروش کالاها زیاد شود، در اصطلاح می‌گویند که قیمت‌ها متوّرم شده است. هرچه این تفاوت قیمت بیشتر شود، نرخ توّرم نیز بیشتر خواهد شد.

در نظریه‌های اقتصادی، توّرم فاکتور عمده‌ای ازاقتصاد کلان است، انواع گوناگون و زیر مجموعه‌هایی دارد که در ادامه، به شرح آنها می‌پردازیم. امّا در کلیت، سه طبقه بندی اصلی برای توّرم درنظرمی‌گیرند، که عبارتست از: توّرم خزنده، شدید و شتابان.

توّرم خزنده: منظور از توّرم خزنده، آن ‌است‌که در آن قیمت‌ها به طور آرام و خفیف شروع به افزایش میابند. دراین نوع از توّرم، قیمتها در طول سال، نهایت افزایشی تا سقف ۱۰٪ خواهندداشت.

توّرم شدید: توّرم شدید، توّرمی است که با سرعت بیشتری باعث افزایش قیمت‌ها می‌شود. این توّرم در طول سال باافزایش نرخی از ۱۰ تا۳۰ درصد تعریف شده است.

توّرم شتابان و بسیار شدید: توّرمی است که درآن، دو برابر شدن قیمتها در طول شش ماهه سال است یا توّرمی که تنها در عرض یک ماه، اجناس بیش از ۵۰٪ افزایش قیمت داشته باشند. این نوع توّرم را، توّرم افسارگسیخته، ابر توّرم یا فوق توّرم هم می‌گویند.

توّرم درمواردی قابل پیش بینی است، نظیر آنچه که کالایی و یا خدماتی دارای تقاضایی بیش از توانایی تولید و یا عرضه در بازار شود. توّرم غیر قابل پیش بینی، این توّرم از قبل برای جامعه قابل پیش‌بینی نبوده و ناگهانی نمود پیدا می‌کند و عوامل آن نیز متّنوع است؛ مانند جنگ، یا حوادث غیر‌ منتظره مثل سیل، زلزله و دیگر بلایای طبیعی درسطحی گسترده. البته، این نوع توّرم دریک سیستم اقتصادی سالم موقتی است و پس از گذشت زمانی به روال طبیعی خود برمی‌گردد، امّا نه دراقتصادمافیازده حاکمیت آخوندی.

 

سنجش و ارزیابی اقتصادی توّرم:

توّرم در بازه‌ های زمانی مشخصی محاسبه می‌شود. که این بازه زمانی ممکن است هفتگی، ماهانه، یا سالانه باشد. بدین ترتیب قیمت کالاها و خدمات را در کل یک کشور مشخص کرده و اعلان می‌نمایند. دقیق‌ ترین روش تعین نرخ توّرم، سنجش آن در دوره ‌های کوتاه مدّت هفتگی است، و دولتها باید با رصد دقیق قیمت‌ها در هر هفته، توّرم را مورد سنجش قرار بدهند. با گرفتن میانگین نرخ توّرم چهارهفته متوالی، نرخ توّرم ماهانه بدست خواهد آمد و به همین منوال گرفتن میانگین از نرخ توّرم ۱۲ ماه سال، میانگین نرخ تّورم سالانه محاسبه می‌شود.

وضعیت توّرم در اقتصاد ایران:

بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، ایران دربین کشورهای خاورمیانه، بالاترین نرخ توّرم را دارد. در حالی که میانگین نرخ توّرم در کشورهای خاورمیانه ۳/۳ درصد است، ایران دومین نرخ بالای توّرم را در سطح جهان دارد. وقتی به ویژگی‌های توّرم در ایران نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که توّرم در ایران با رشداشتغال و رونق بازار همراه نبوده ‌است. دستمزدها متناسب با توّرم رشد نکرده است. توّرم در ایران بیشتر به نظر می‌رسد ریشه در فشار هزینه مواد اولیه، کلان سوء مدیریت، سیاست‌گذاریهای غلط اقتصادی کلان، یا به عبارتی مدیریت غارت منابع ملّی به نفع عده‌ای قلیل و به ضرر اکثریت مردم، بازدهی پایین نیروی کار، ساختار نامناسب نظام پولی، مالی، نظام نامناسب عرضه و تقاضا و اقتصاددولتی (زندگی کوپنی) داشته باشد.

صندوق بین‌المللی پول در جدیدترین گزارش خود از وضعیت شاخص‌های اقتصادی منطقه خاورمیانه، نرخ توّرم سال جاری ایران را معادل ۴۲.۴ درصد پیش‌بینی کرده که براساس آمار این نهاد بین‌المللی، بالاترین میزان توّرم ایران در سالهای اخیر بوده و تا پایان سال ۱۴۰۱ نیز بالاترین نرخ توّرم خواهد بود.

بستگی به اینکه میزان نرخ توّرم چه مقدار است، نشان دهنده افزایش، کاهش یا ثبات قیمتهاست. معمولاً نرخ توّرم برمبنای قیمت کالاها و خدماتی که از ضروریات زندگی مردم به شمار می‌روند، محاسبه می‌شوند. این کالاها و خدمات عنوان سبدمعیشت را یدک می‌کشند و شاخص و پایه محاسبه نرخ توّرم شناخته می‌شوند. این سبد در ایران شامل ۳۵۹ قلم کالا و خدمات است که در ۷۵ شهرایران موردارزیابی قرارمیگیرد.

عوامل متعددی درایجاد توّرم و افزایش نرخ آن اثرگذار است. همانطور که گفتیم، بطور کلی کاهش عرضه یا افزایش تقاضا سبب ایجاد توّرم می‌شود؛ بنابراین باید دلایلی که باعث کاهش عرضه یا افزایش تقاضا می‌شود را، در ایجاد توّرم بررسی کرد.

❊ دکتر خلیل خانی کارشناس محیط زیست و فعال حقوق بشر است. او دارای مدرک دکترا در رشته اکولوژی، گیاه شناسی و مطالعات محیطی از آلمان است و در دانشگاه تهران و دانشگاه دولتی هسن آلمان تدریس کرده است. او همچنین دارای دکترای روانشناسی پزشکی از ایالات متحده است.